Het uitgangspunt van CGT is dus dat gedachten van invloed zijn op gevoelens en het gedrag van een persoon, en omgekeerd. CGT is een verzamelnaam voor verschillende behandelvormen waarbij patiënten leren hoe ze beter kunnen omgaan met hun negatieve gedachten en gevoelens over zichzelf en hun omgeving, meer grip krijgen op hun gevoelsleven en indien van toepassing hun gedrag beter kunnen afstemmen op wat ze willen bereiken. Dit is gebaseerd op het uitgangspunt dat klachten en problemen, naast omgevingsinvloeden, in belangrijke mate kunnen worden verklaard uit en in stand worden gehouden door systematische disfunctionele gedachten. De invloed van deze gedachten komt onder andere tot uitdrukking in de wijze waarop men denkt, voelt en doet, en deze gedachten kunnen leiden tot psychische problemen en disfunctioneel gedrag.
Één van de uitgangspunten van CGT is dat de evaluatie en eventuele bijstelling van cognities tot reductie van klachten en tot preventie van terugval leidt. In de therapie ligt de nadruk dan ook op het beïnvloeden van deze gedachten voor zover dit een rol speelt in het ontstaan en voortbestaan van de klachten en problemen. Dit gebeurt aan de hand van gesprekken met een behandelaar en door opdrachten en gerichte oefeningen te doen zowel tijdens therapiesessies als tussen sessies in een voor de klachten relevante omgeving. Het is de bedoeling dat de patiënt door het actief aan de slag gaan met deze opdrachten en gerichte oefeningen gaandeweg eigen gedachten kan evalueren en zo nodig kan bijstellen, daarmee meer grip krijgt op het gevoelsleven en indien van toepassing ook ander gedrag uitprobeert. CGT is geïndiceerd wanneer de klachten zich beperken tot één domein van het leven en niet lijken voort te komen uit de persoonlijkheidsontwikkeling. Tevens is het van belang dat de cliënt er van houdt praktisch met zijn of haar klachten aan de slag te gaan.